Stel je eens voor: je komt ’s ochtends regelrecht uit een hectische file gehaast aan op je werk. Er is een lastminute vergadering in je agenda geschoten terwijl je nog behoorlijk wat dingen moet afronden. Hoewel je hier niet op zit te wachten, word je tijdens de vergadering toch enthousiast en kom je samen met je collega’s tot concrete ideeën en plannen. Een nieuw briljant concept is geboren en het is zo helder dat je je afvraagt waarom dit niet altijd gebeurt. Je kijkt naar de klok en de ochtend is al voorbij! Je zit vol energie en je hebt geen druk gevoeld van mailtjes, deadlines en andere verplichtingen. What just happened?
Je zat in de flow! Heerlijk klinkt het. Zeker als je kijkt naar de betekenis van flow: ‘een toestand waarin je zo betrokken bent bij wat je doet dat je alles om je heen vergeet’. Als je googelt op flow zie je veelbelovende plaatjes en talloze bedrijven die zich naar dit concept vernoemen. Nog meer vind je aangeboden diensten voor het bereiken van flow. Het lijkt alsof flow een factor is waar we in groten getale naar streven. Wordt die motivatie gevoed door het besef dat we – als we kritisch kijken naar ons werk – eigenlijk niet zo vaak in de flow zitten?
Het liefst willen we allemaal dagelijks ‘in de flow’ zitten. HR-managers en leidinggevenden benoemen de term steeds vaker in ontwikkelgesprekken en de vakbladen staan er vol van, samen in het rijtje met geluk, bevlogenheid en passie. Maar wat is nu eigenlijk flow en hoe weet je nu of je erin zit? In dit artikel kijken we kritisch naar flow en geven we de antwoorden. Wat is flow? Is er eigenlijk wel een meerwaarde voor de organisatie en voor jezelf? En hoe bereik je een staat van flow? En de belangrijkste: waarom kan het in één keer weg zijn?
Wat is flow?
Flow is iets universeels: over de hele wereld beschrijven mensen het concept op dezelfde manier. Onafhankelijk van de cultuur, het soort werk, je leeftijd, het netwerk waarin je je bevindt en je interesses, is flow te bereiken. De grondlegger van Flow, Mihaly Csíkzentmihályi, onderzocht vanuit de positieve psychologie het concept van optimale ervaringen. Piekervaringen waarin je hard werkt: niet voor een beloning, maar omdat het werk zelf belonend voor je is. Flow is zo’n piekervaring. Die ervaring is zo prettig, dat je er vaak veel voor over hebt om het nogmaals te beleven. Het plezier dat je ervaart door flow is anders dan het plezier van de zon op je huid of een moment van ontspanning. Het plezier door flow komt vanuit jezelf, door de volledige betrokkenheid, en heeft dus veel te maken met intrinsieke motivatie. Het is daarmee een optimale toestand voor ontwikkeling en groei.
Je herkent flow aan een intense en gerichte concentratie op hetgeen waar je mee bezig bent. Het is een moeiteloze concentratie waarin alleen het hier en nu telt. Je verliest de tijd uit het oog. Denken en doen versmelt: je vergeet je zorgen, de mensen om je heen en ook jezelf. Je voelt je één met de taak. Je hebt daarnaast het gevoel van volledige beheersing van de situatie, in tegenstelling tot het gevoel overgeleverd te zijn aan de regels of het gezag van anderen. Je kan flow opdelen in 3 kernelementen:
- Absorption: absolute concentratie en betrokkenheid bij de activiteit
- Enjoyment: veel plezier beleven aan activiteit
- Intrinsic motivation: de activiteit uitvoeren voor de activiteit zelf
Hoe bereik je flow op je werk?
Als je flow wil bereiken op je werk, dan moet er aan drie voorwaarden voldaan worden:
- Duidelijke doelen: je weet precies wat je wilt bereiken
- Directe feedback: je merkt direct of dit je lukt of niet, en kan daar meteen op inspelen
- Balans tussen uitdaging en vaardigheid: je moet je vaardigheden volledig benutten om het doel te bereiken
Dit laatste noemen we de zone van naaste ontwikkeling: je begeeft je op de grens van wat je nét wel of nét niet kan. Op die manier leer je het meest en ontwikkel je het snelst vaardigheden. Bij iedere stap die je daarin maakt, maak je de uitdaging ook weer groter.
Wanneer we ons werk vergelijken met deze voorwaarden, zien we dat werk over het algemeen duidelijke doelen en regels heeft. Ook is feedback aanwezig; je weet wanneer werkzaamheden wel goed of niet goed gaan, bijvoorbeeld door verkoopcijfers of door een evaluatie van een supervisor. Een baan in ideale vorm stimuleert concentratie, voorkomt afleiding en er is een match tussen de gestelde uitdagingen en de vaardigheden van de professional. Dit ideaalplaatje van werk suggereert dat flow makkelijk te bereiken is. Toch zijn momenten van verveling of juist angst voor de meesten niet onbekend. Bijvoorbeeld door de tijd. Ondanks dat je weet wat je taken zijn, je weet hoe je die moet doen en de mogelijkheid hebt om je te concentreren, kan te veel tijd ertoe leiden dat je je gaat vervelen en te weinig tijd dat je doorschiet in angst.
De sleutel zit hem in aandacht. Met volledige aandacht een activiteit uitvoeren, geeft de activiteit meer betekenis. Niet alleen het schrijven van een nieuw rapport of die belangrijke presentatie, maar ook een telefoontje tussendoor en het gesprekje bij de koffieautomaat. Juist het aandacht geven aan de dingen die je op de automatische piloot doet, kan ervoor zorgen dat je er meer plezier in krijgt. Je kan met aandacht namelijk meer uitdaging zoeken, waardoor je meer vaardigheden ontwikkelt. Het gevoel van flow is dus niet afhankelijk van wat we doen en de ‘zwaarte’ van de taak, maar met hoeveel aandacht we het doen.
En laat aandacht nu net iets zijn wat tegenwoordig ontzettend snel vervlogen is. Directe afleiding door telefoontjes, collega’s, of social media zorgt ervoor dat aandacht op één activiteit nogal een uitdaging is. Maar ook andere afleidingen zijn dodelijk voor flow. Bezig zijn met het vergelijken van jouw werk met anderen of vergelijken met wat je moet doen en wat je tot nu toe gedaan hebt (bijvoorbeeld door to-do-lists en tijdsdruk), bezig zijn met slagen of falen en de gevolgen daarvan. Allemaal afleidingen die je aandacht op je taak doen verslappen en daarmee het bereiken van flow onmogelijk maken.
Aandacht heeft ook te maken met prioriteiten stellen: is wat je doet echt nodig? Hoe kan iets beter, sneller of efficiënter? Hoe kan ik mijn bijdrage waardevol houden? Door bij werkdruk te bepalen wat in het moment écht nodig is, kan je je volledige aandacht bij deze prioriteit houden. De volgende stap is om je vaardigheden te matchen met de uitdagingen die er in de organisatie spelen. Als je jezelf incompetent voelt, moet je jezelf afvragen of je de vaardigheden kan leren, of dat je hulp moet krijgen. Een andere optie is om de taak op te delen in wat simpelere delen. Al deze concrete stappen zorgen ervoor dat je meer bereikt op je werk, dat is belonend en dát is het gevoel van flow. Met vastberadenheid om je werk persoonlijk zinvol te maken, kan zelfs het alledaagse werk flow produceren.
Kortom, flow bereik je door:
- Jezelf duidelijke doelen te stellen, die aansluiten op je niveau maar ook uitdagend zijn
- Bij deze doelen ook de tussentijdse successen ernaartoe formuleert
- Te vragen naar gerichte feedback om je doelen te bereiken
- Je aandacht bewust te richten op de taak die je op dat moment doet
- Bij tijdsdruk prioriteiten te stellen
- Actief mogelijkheden aanpakken voor jouw ontwikkeling, passend bij jou(w functie).
Wat is de meerwaarde van flow voor de organisatie?
Flow is dus een toestand die motiverend is en waarbij je aandacht moeiteloos op één taak gefocust is. Een toestand waarin je je creativiteit kwijt kan en kunt groeien. Moet je als manager gehoor geven aan ‘the flow’? Onderzoek is daar eenduidig in: ja! Onderzoek wijst namelijk uit dat flow gerelateerd is aan werktevredenheid, werkprestaties en -motivatie en zelfeffectiviteit. Ook leidt het tot betrokkenheid, creativiteit, energie, enthousiasme en welzijn. Uit bovenstaande kan je je misschien ook voorstellen dat flow zorgt voor minder ziekteverzuim.
Tijdens ons onderzoek naar flow valt ons wederom op dat het een summum lijkt om na te streven, maar ook dat het voornamelijk wordt geschreven naar het individu. Flow komt voor als een individu een bepaald niveau van absorptie, plezier en intrinsieke motivatie beleeft. Is flow ook haalbaar in een samenwerkingsverband?
Zeker! Teams worden juist gezien als iets wat flow kan stimuleren, als de interactie tussen de leden stimulerend is en het team werkt aan gezamenlijke taken. Belangrijk zijn een goede planning, communicatie, coördinatie en sociale steun onder elkaar. En met de juiste leiderschapsstijl is flow nog beter te bereiken. Uit onderzoek blijkt dat gedeeld leiderschap hiervoor het meest effectief is. Dat houdt in dat leiderschap horizontaal en informeel wordt gevoerd, dat meerdere teamleden leiderschap vertonen en dat iedereen dat van elkaar accepteert. Het is een dynamische interactieve vorm van beïnvloeding, waarin teamleden elkaar aanmoedigen om bij te dragen aan de gezamenlijke doelen. Gedeeld leiderschap zorgt ervoor dat taken stimulerend zijn en dat leden intrinsiek gemotiveerd zijn, zodat de betrokkenheid hoog blijft. Het zorgt voor een collectieve ambitie, wat motiveert om samen te werken.
Concreet; Hoe monitoren als manager?
Goed nieuws: als manager kan je flow beïnvloeden. Hoe? Door de volgende punten te volgen!
- Onderzoek voor jezelf met behulp van het model van Csíkzentmihályi of de professional baat heeft bij verschuivingen in uitdagingen, ontwikkeling in vaardigheid, of beide.
- Houd hierbij rekening met de ‘zone van naaste ontwikkeling’. Wat kan de professional nu, en wat ligt er binnen zijn mogelijkheden om binnenkort te ontwikkelen?
- Maak met de professional zichtbaar welke stappen er richting het te ontwikkelen doel moeten worden gemaakt. Zorg ervoor dat het helder is welk doel er als eerste bereikt wordt en geef feedback op de voortgang richting dat doel.
- Naast duidelijke doelen, is ook een duidelijke taakomschrijving belangrijk, waarin het duidelijk is wat zijn/haar rol betekent voor de organisatie. Flow ontstaat eerder wanneer medewerkers goed op de hoogte zijn van waar zij zich primair en secundair hun aandacht op moeten richten.
- Zorg te allen tijde voor een constructieve leeromgeving. Als je professionals voor uitdagingen stelt en een beroep doet op het ontwikkelen van hun vaardigheden, is er in de basis een leeromgeving nodig waarin men zich comfortabel voelt om fouten te kunnen maken.
- Faciliteer voldoende in tijd. Tijd is zoals eerder benoemd een cruciale factor: bij te weinig tijd ontstaat er stress en bij te veel tijd is er al snel sprake van verveling.
- Zorg voor voldoende variatie in taken, zodat er op verschillende manieren een beroep wordt gedaan op vaardigheid en uitdaging. In hoeverre een vaardigheid ontwikkeld is en in welke mate een activiteit een uitdaging is, is immers een subjectieve kwestie.
- Creëer een werkomgeving waar autonomie - de vrijheid om zelf werk in te delen en eigen werkmethodieken te bepalen – gestimuleerd wordt, bijvoorbeeld door gedeeld leiderschap.
Om dit alles met betekenis te bewerkstelligen, is een match tussen de drijfveren van de professional en de doelstelling van de organisatie het belangrijkst. Intrinsieke motivatie zorgt voor hoge betrokkenheid, wat de medewerker ook gemotiveerd maakt om het geleerde zich toe te eigenen en toe te passen in de praktijk. Als je daarbij ook aansluit bij het talent van de medewerker, is flow nog makkelijker te bereiken. De medewerker kan met relatief weinig inspanning veel voldoening uit de activiteit halen.
Flow: pakken of lekker laten vliegen?
Flow lijkt een prachtig fenomeen om na te streven, en dat is het ook. Hoewel het begrip wat abstract is, kan het op concrete manieren worden beïnvloed. Echter zijn deze manieren geen totaal nieuwe aspecten. Wat er wordt beschreven in dit artikel zijn waarschijnlijk zaken waar je als manager en professional sowieso al naar streeft. Wanneer het gevoel van flow je minder bekend is, ben dan kritisch naar je werk en neem de regie om het op de concrete punten te verbeteren.
Let op of rollen binnen de organisatie duidelijk zijn, het belang van taken wordt begrepen en ben kritisch of er een match is tussen vaardigheid en uitdaging en tussen individuele drijfveren en organisatiedoelen. Zorg voor variatie in taken en stimuleer volledige aandacht. Als werk uitdagend, plezierig en gestructureerd is, is de kans op flow het grootst.
Verschoor & Oudshoorn, april 2019 - Karen Kustermans
Reageren? Neem hieronder contact op met Karen.